door Ilse Bos
•
20 maart 2025
Wat doet overmatig beeldschermgebruik met de ontwikkeling van jonge kinderen? Is er een grens aan te wijzen vanaf wanneer het schadelijk is? Vragen waar menig ouder met jonge kinderen zich over buigt. Het is een omstreden onderwerp waar nog veel onderzoek naar gedaan moet worden. Toch zijn er wel enkele, zorgwekkende inzichten. Of het nu om de TV, een tablet, laptop of telefoon gaat, ook jonge kinderen kijken steeds meer schermen, alleen of samen met hun ouders. Tegelijkertijd maken jeugdartsen zich met name zorgen over de blootstelling van jonge kinderen aan ‘dichtbijschermen’, zoals smartphones en tablets. Steeds vaker moeten zij kinderen doorverwijzen naar de oogspecialist, omdat er twijfels zijn over het zicht en het kind mogelijk bijziendheid ontwikkelt. Ondanks dat enkele onderzoeken over positieve effecten spreken, zijn er ook steeds meer aanwijzingen dat overmatig beeldschermgebruik negatieve gevolgen kan hebben voor de ontwikkeling van jonge kinderen, zoals de taalontwikkeling, het vermogen om aandacht vast te houden en de sociale vaardigheden. Bovendien lijken steeds meer kinderen bijziend te worden en op jonge leeftijd een bril nodig te hebben. Toename beeldschermgebruik In Nederland brengen jonge kinderen (van 9 maanden tot en met 6 jaar) dagelijks gemiddeld 1 uur en 51 minuten door met digitale media, blijkt uit gegevens van 900 huishoudens die meededen aan het Iene Miene Media-onderzoek van Netwerk Mediawijsheid, waar onder andere Hogeschool Windesheim en het Trimbos-instuut bij zijn aangesloten. Zelfs baby’s (tussen 9 maanden tot 1 jaar oud) besteden gemiddeld al anderhalf uur per dag aan digitale media . Ze kijken filmpjes, spelen spelletjes, (video)bellen, of luisteren naar verhaaltjes. Peter Nikken, lector jeugd en media bij Windesheim Hogeschool, heeft deze cijfers vergeleken met ruim 30 jaar terug. ´In 1988 keek het gemiddelde kind tussen 3 en 5 jaar zo´n 40 minuten televisie per dag. De schermtijd is sindsdien dus bijna verdrievoudigd.’ En dat is, door de komst van mobiele telefoons, tablets en laptops in de Nederlandse huishoudens, ook weer niet zo verrassend. Voordelen Vanaf de leeftijd van 2 jaar kunnen kinderen daadwerkelijk wat leren van het kijken naar filmpjes. Veel filmpjes zijn leerzaam: vooral slow-tv, zoals TikTak of het nostalgische Sesamstraat. ´Educatieve televisieprogramma’s, als Dora, Sesamstraat of het Zandkasteel, kunnen een positieve invloed hebben op de cognitieve en sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen van 2 tot 6 jaar. Met name kinderen met een achterstand of met een beperkte opvoedomgeving kunnen baat hebben bij meer kwalitatief hoogstaande educatieve programma’s of filmpjes´, is te lezen in de door jeugdartsen opgestelde factsheet ´beeldschermgebruik van dichtbij´ . Ouders worden er relaxter van en dat komt wellicht de opvoeding ten goede. Bovendien pikken veel kinderen de Engelse taal snel op. Hoewel er enkele onderzoeken wel van deze voordelen spreken, zijn er tegelijkertijd ook veel aanwijzingen dat deze schermtijd ten koste gaat van de ontwikkeling van andere, belangrijke vaardigheden. Interactie-momenten Voor een gezonde, sociale ontwikkeling is het belangrijk dat kinderen voldoende interactie hebben met andere mensen, vooral in de eerste levensjaren. Schermen kunnen deze interactie niet volledig vervangen, zeggen experts. Een grootschalig onderzoek in Australië keek naar de gevolgen van schermgebruik op de taalontwikkeling van jonge kinderen. De Australiërs volgden 222 huishoudens voor twee jaar lang en maakten daarvoor audio-opnames per halfjaar. De schermtijd werd per gezin bijgehouden, net als de sociale contacten met ouders en andere mensen. Wat bleek: Voor elke minuut dat er een scherm aanstond, sprak een kind vijf woorden minder uit en hoorde het zeven woorden minder van een volwassene die in dezelfde ruimte aanwezig was. Ook liep een kind bij elke minuut schermtijd een ouder-kind interactie mis. De aandacht is dus simpelweg ergens anders, en dat lijkt gevolgen te hebben voor de taalontwikkeling en sociale interacties. Bijziendheid Redacteur psyche & brein Kaya Bouma van de Volkskrant stipte in de podcastreeks ´Ondertussen in de kosmos´ over ´schermzombies´ op 25 november 2024 een andere, grote zorg aan onder wetenschappers. Steeds meer kinderen lijken op vroege leeftijd bijziend te worden. Volgens het Oogfonds hebben 50% van de jongeren in Nederland er last van. De oogbol wordt dan langer en de lichtstralen die het oog binnenvallen komen te snel samen door de sterke brekingsindex. Het brandpunt ligt dan vóór het netvlies. Ook in andere landen zien onderzoekers meer kinderen met deze bijziendheid, ofwel myopie genoemd. Myopie is de snelst toenemende oogafwijking wereldwijd. Vooral in Azië is het probleem groot: 90% van de tieners en jongeren heeft een myopie die gecorrigeerd moet worden. Sommige wetenschappers spreken zelfs van een komende ´myopie epidemie´. Is de oorzaak van myopie dan uitsluitend het beeldschermgebruik? Vermoedelijk komt dit ook doordat steeds minder kinderen buitenspelen. Een Engelse onderzoek laat zien dat in 2022 slechts 27 procent van de kinderen regelmatig buiten speelde. Twee generaties terug, van de babyboomers, was dat nog zo´n 80 procent . Zonlicht beschermt kinderoog Zonlicht beschermt het oog namelijk tegen het ontwikkelen van bijziendheid. Want door contact met zonlicht komt de neurotransmitter dopamine vrij in het netvlies en de hersenen, wat de normale vorm van het netvlies in standhoudt. Vitamine D, dat het lichaam aanmaakt zodra het in contact komt met zonlicht, zorgt voor versterking van de oogweefsels en een goede traanafgifte. "Voor jongere kinderen van wie de ogen nog in ontwikkeling zijn, helpt tijd doorbrengen in de buitenlucht om overmatige verlenging van de oogbol te voorkomen", zegt de Amerikaanse oogchirurg Chase Ludwig van de Californische Stanford University. Uit grootschalig Chinees literatuuronderzoek bleek verder dat een uur buitenspelen per dag het risico op myopie verlaagde met 45% . Oefenmomenten Kaya Bouma benadrukt in de Volkskrant podcast dat genoeg ´oefenmomenten´ voor het oog van belang zijn om bijziendheid te voorkomen. Het oog krijgt pas rust met ver weg kijken, dus nog een reden waarom naar buiten gaan helpt. De leefstijlregel van het Nederlands Centrum Jeugdgezondheid is ´20-20-2´, bij elke 20 minuten dichtbij kijken is het aan te raden het oog rust te geven met 20 seconden ver weg kijken. Overigens geldt dit dus ook bij een boek lezen. De laatste 2 staat voor 2 uur buitenspelen per dag, onafhankelijk van het aantal uren schermtijd. Het is belangrijk om de regel toe te passen vanaf jonge leeftijd tot ongeveer 25 jaar, omdat het oog in die periode groeit, aldus het Oogfonds. Geen schermtijd onder 2 jaar Door de toegenomen bijziendheid hebben steeds meer kinderen al op jonge leeftijd een bril nodig. Maar een bril of contactlenzen lossen dit probleem niet altijd op, vooral niet op de lange termijn, zegt het Oogfonds. Doordat het oog te lang groeit kunnen er op latere leeftijd ernstige oogaandoeningen ontstaan, zoals macula degeneratie of mogelijk zelfs blindheid. Jeugdartsen wijzen ouders daarom ook op de richtlijn van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO): tot 2 jaar zo min mogelijk schermtijd en tot 5 jaar maximaal 1 uur per dag. In de praktijk wordt deze richtlijn dus te weinig aangehouden door ouders, met alle gevolgen van dien. Uit onderzoek onder jonge ouders in Den Haag, op initiatief van een jeugdarts in samenwerking met GGD Haaglanden , blijkt dat ongeveer een op de vier ouders van een baby of dreumes (0 tot 2 jaar) desgevraagd wist wat de geadviseerde schermtijd was voor hun kind. Maar bijna 80 procent van de ouders van jonge kinderen zei ook niet te weten wat de negatieve gevolgen van schermtijd zouden kunnen zijn. Dat is een zorgwekkende conclusie. Oplossing: landelijke richtlijn? De vraag is dus hoe de negatieve gevolgen van teveel schermtijd moeten worden aangepakt. De Zweedse en Franse overheid hebben afgelopen jaar een advies afgegeven over beeldschermgebruik bij kinderen. In Zweden geldt nu het advies aan jonge ouders: geen schermtijd tot 2 jaar en tieners mogen maximaal 3 uur schermtijd per dag. In Frankrijk raadt een door president Macron ingestelde commissie wetenschappers zelfs tot 3 jaar alle beeldschermen af. In Nederland ontbreken landelijke richtlijnen over beeldschermgebruik bij kinderen. Staatssecretaris Karremans van Jeugd, Preventie en Sport overweegt om ‘waar nodig richtlijnen en adviezen aan te scherpen en op te stellen over gezond schermgebruik’, was te lezen in een artikel van de Volkskrant op 21 november 2024 . Hij wacht eerst de uitkomsten van twee onderzoeken rondom dit onderwerp af. Dit artikel verscheen op 19 maart 2025 in het Technisch Weekblad , in printvorm en online.
